#conNomedeMuller: Gloria Fuertes


Gloria Fuertes (Madrid, 28 de xullo de 1917- 27 de novembro de 1998)

"Escribo para niños para comer.
Escribo para mayores para vivir.
Escribo poesía porque no puedo evitarlo
y escribo testamentos por si me pasa algo."

Gloria Fuertes definíase deste xeito en Poemas más prácticos que teóricos




Mujer de verso en pecho


Marabillosa e máxica Gloria que nos fixeches pasar momentos ben felices e entretidos cando o mundo da infancia reinaba na casa, cos teus Versos fritos, Chupachups, Adivinanzas de Gloria, Me crece la barba... ( e cos versos para os adultos tamén, que non se diga...)
Ca definición de "guerra" do Diccionario estrafalario, poñiamos caras tristes, iso si!

"Los niños, los viejos y las mujeres
no hacen la guerra,
pero mueren en ella,
en los pueblos, en las ciudades,
mueren de sed, hambre o heridas
de metralla..."

Picasso e as caixas de farias das cigarreiras





Picasso e as caixas de farias das cigarreiras


             En 1891 a familia de Pablo Picasso instálase na Coruña debido a que seu pai ingresaba como profesor de debuxo na Escuela Provincial de Artes Oficios da nosa cidade. O neno Pablo cumpliría dez anos uns días despois de chegaren e vivirían na cidade durante catro anos, ata 1895. Picasso comeza a pintar as súas primeiras obras. O artista aproveitaba as caixas baleiras de farias que había por casa e que foran elaboradas na coruñesa Fábrica de Tabacos. Pintaba as tapas e vendíaas para gañarse unhas pesetas que moi probablemente gastaría máis tarde cos amigos.



 


Na imaxe, El Picador do neno Picasso

#conNomedeMuller-Teresa Herrera






                     Teresa Herrera e Pedrosa (A Coruña, 1712-1791) , coñecida na cidade como "a vella bruxa" ou a "muller dos demos", dedicou a súa vida, o seu traballo e humildes recursos, moitos obtidos de esmolas, en axudar ás mulleres pobres e desamparadas. Teresa utilizou a casa familiar que herdara como refuxio onde cobixaba e mantiña a mulleres enfermas e necesitadas, convertíndo así a súa vivenda no chamado "hospitalillo de Dios". Grazas ás súas aportacións, en 1971 iniciouse a construción do Hospital de la Caridad, (hoxe rúa Hospital-Zalaeta) que estaba destinado a Maternidad e Orfanato, coa finalidade de evitar o abandono dos recén nados de familias sen recursos.  Por desgraza Teresa Herrera morreu sen velo rematado. Posteriormente a expedición Balmis, que partiu da Coruña en 1803, nutriuse dun fato de rapaces deste hospicio, para levar a vacina da variola a outros lugares do mundo.
En 1862 publícase o Álbum de la Caridad, un volume no que se recollen todas as composicións poéticas presentadas nos primeiros Xogos Florais da Coruña o ano anterior. Os beneficios obtidos da venta desta obra irían destinados precisamente a este hospital que nese momento dirixía a ilustre coruñesa Xoana de Vega.


#conNomedeMuller: o Día de Galicia 2020


#conNomedeMuller

Emilia Docet Ríos e Mercedes do Campo no Día de Galicia de 1934

        Santiago de Compostela, 24 de xullo de 1934. Son as dez e media da noite e na Praza da Quintana vai dar comezo o Mitin das Arengas organizado polo Partido Galeguista.  Para abrir o acto unha banda de música interpreta o himno galego ante a multitude. No palco están presentes destacadas personalidades do galeguismo. Despois de que deixe de soar o himno, unha vintena de persoas intervirán por orde alfabética, dispondo cada un deles de cinco minutos para dirixirse ó público. Entre os asistentes figuran Castelao, Alexandre Bóveda, Otero Pedrayo, Suárez Picallo  e Vilar Ponte. Nesta ocasión dúas mulleres lanzarán tamén as súas arengas, elas son a viguesa Emilia Docet Ríos e a ourensá Mercedes do Campo. Cerrará o acto o presidente da Academia Galega, Manuel Lugrís Freire. Ó remate do mitin fórmase unha manifestación que leva na cabeceira tres bandeiras galegas e que desemboca diante da estatua de Rosalía de Castro no santiagués Paseo da Ferradura. Alí interprétase novamente o himno galego.
 Parece ser que o acontecimento espertou grande expectación na cidade, ademais o feito de que houbese intervención de mulleres nun acto deste tipo era algo excepcional e novedoso.  O xornal El pueblo gallego escribe o seguinte titular para anuncialo:
“El gran acto de la Plaza de la Quintana”
Emilia Docet- Faro de Vigo, 1933
 e cita expresamente ás dúas oradoras. Noutros xornais atopamos a referencia ás mulleres pero sen os nomes:
       “Hablarán además dos señoritas. La Plaza de la Quintana estará iluminada y se la dotará de altavoces”
Nunha entrevista publicada en el Pueblo Gallego no ano 1933 Emilia Docet declara :

“A maior alegría da miña vida será o día no que á nosa terra se lle conceda o seu Estatuto”

Mercedes do Campo publica en A Nosa Terra, en Xullo de 1935, o artigo Día de Galicia, que remata así:
“Deus queira que chegue pronto o Día Grande, outro Vintecinco de Xulio en que todos en pé poidamos cantar co poeta: A NOSA TERRA E NOSA. ¡VIVA GALICIA CEIBE!”


               Hoxe, 25 de xullo de 2020, cúmplense cen anos de que as Irmandades da Fala organizaran o primeiro Día de Galiza, en 1920. En novembro de 1919, durante a celebración en Santiago de Compostela da II Asemblea Nazonalista das Irmandades da Fala, acordan fixar como Día de Galiza o 25 de xullo. A data escollida non era do agrado de todos por coincidir cunha festa relixiosa. Antón Vilar Ponte propón celebralo o 17 de decembro, data do aniversario da execución na praza da catedral de Mondoñedo do Mariscal Pardo de Cela no s. XV, por orde dos Reis Católicos. O acordo foi publicado no órgano oficial das Irmandades da Fala, a revista A Nosa Terra. Durante a ditadura franquista prohíbese a celebración que non volverá a ser permitida ata mediados dos anos oitenta do século XX. A celebración do Día de Galicia terá que irse ó exilio. Daniel Castelao exiliado en Arxentina, pronuncia o discurso de Alba de groria no Teatro Arxentino durante o  festival organizado polo Centro Gallego de Buenos Aires para celebrar en palabras do autor "a festa maor de Galiza, a Festa de todol-os galegos",  posteriormente publicado en A Nosa Terra. Castelao declarou que o escribira o ano anterior durante a súa estancia en Marsella e está incluído no libro IV de Sempre en Galiza, rematando o discurso con estas palabras:

"Que a fogueira do esprito siga quentando as vosas vidas e que a fogueira do lume nunca deixe de quentar os vosos fogares"


Ediciós Galicia do Centro Gallego de Buenos Aires, 1948
Alicia Mariña @Sálvora mx, 2020






#conNomedeMuller: Luísa Villalta

Luísa Villalta:

"Non abonda a palabra recitada
para fechar o libro da memória,
no fundo sempre hai algo que se ignora
como lido só en páxina selada.

a palabra non é escrita, é soñada
entre o soño do sonido, incolora
entre as cores do sentido, acesória
como auséncia imprescindíbel e o nada.

procurando ese rosto que se corta
no vacio producio entre os versos,
ascendin pola escada até unha porta

dunha estáncia onde resoan, imersos,
os ecos da palabra, que está morta,
na orfa luz en que van boiar dispersos"   (Música reservada, Edicións do Castro, 1991, Sada)

   O 15 de xullo de 1957 nacía na Coruña Luísa Villata Gómez, escritora,  titulada superior en violino que formou parte da Xoven Orquestra de Galicia, profesora de Lingua Galega e Literatura en ensino secundario, conferenciante tamén, colaboradora de revistas e xornais e moito máis, pero sobre todo compañeira e amiga. Coñecín a Luísa polos tempos de COU na Coruña e máis tarde compartiriamos aulas na Facultade de Filoloxía e  departamento de Galego, como profesoras no IES Díaz Pardo de Sada, ata que faleceu no ano 2004, xusto cando feliz
acababa de recibir o XIII Premio Espiral Maior polo libro de poemas En concreto. O seu compromiso indiscutíbel coa nosa lingua e cultura, co noso pobo e a defensa dos dereitos das mulleres son o denominador común da súa intensa e fervente traxectoria vital. Parabéns para ti, Luísa, aí onde esteas!


Publicación monográfica dedicada a Luísa Villalta pola Fundación Suárez Picallo de Sada

#conNomedeMuller- Jacinta Landa Vaz


  JACINTA LANDA

Jacinta Landa Vaz (3 de novembro de 1894-13 de xullo de 1993) é unha galega de adopción cunha vida apaixonante. Nace en Badajoz,  filla dun extremeño e dunha portuguesa. Jacinta estudia  secundaria en Madrid na Institución libre de Enseñanza, onde debeu coñecer a Vicente Viqueira con quen casa e vén para Galiza. Jacinta xa rematara os sus estudos na Escola Normal na que se especializara no ensino de nenos xordos e cegos. Jacinta e Vicente instálanse na Coruña onde seu home imparte clases no instituto e  onde vivirá durante sete anos. O casal Landa-Viqueira estaba moi vinculado coas Irmandades da fala coruñesa e pénsase que Jacinta colabora coas Irmandiñas de Coruña e de Sada. A parella pasa moitas temporadas en Bergondo  (perto de Sada), onde estaba a casa familiar de Viqueira. Deste xeito entra en contacto coa lingua e cultura galegas. Cabe destacar que Viqueira foi o primeiro impulsor de métodos para a aprendizaxe da lectura na lingua da terra. De feito un dos tres fillos de Jacinta, Luísa, nace na Coruña (os outros dous naceran en Badajoz) e aprende a ler e escribir en galego cos materiais para a aprendizaxe da lingua que o seu propio pai elabora. Tras a morte do seu home  en 1924  trasládase a Madrid onde seguindo as directrices da Institución Libre de Enseñanza, funda con outras persoas os centros pioneiros como a Escuela Internacional Española e  posteriormente a Escuela Plurilingüe. Cando sucedeu o golpe de estado de 1936 estaba en Galicia, no pazo familiar de Vixoi en Bergondo, onde viña nos veráns e onde permace oculta durante nove meses. Consegue  fuxir,  pasando  por Madrid e Francia e continúa co seu compromiso coa República, realizando labores solidarias de axuda a persoas que sufriran as consecuencias da guerra como cativos que quedaran orfos ou persoas que tiñan que fuxir ó exilio. Alén diso, Jacinta durante a súa estadía en Madrid, forma parte do Liceum, colectivo feminista composto na súa maioría polas mulleres máis relevantes da república que querían ser escritoras e ocupar un espazo na literatura en igualdade cos homes. Posteriormente instálase en México tamén como exiliada, ca súa familia. Alí casa por segunda vez e realiza unha intensa actividade colaborando cun centro de ensino fundado por exiliados españois, co Padroado da Cultura Galega e coa revista Vieiros, entre outras. Desta traxectoria vital tan rica, talvez o máis salientable pola súa orixinalidade sexa o legado sonoro que Jacinta nos deixou. Entusiasmada pola literatura oral decidiu gravar un repertorio musical cantando “a capella” no que evocaba melodías populares autóctonas aprendidas na súa infancia de Extremadura, Portugal e Galicia. Este legado pasou ós fillos e despois ós netos. As cancións  foron gravadas nun estudio en México  DF en 1958 e agora están recollido no libro-cd  titulado “O legado sonoro de Jacinta Landa Vaz Galiza, Portugal e Extremadura”. A obra é froito da colaboración do rianxeiro José Luís do Pico Orjais, Domingos Morais de Lisboa e a extremeña Pilar Barrios. O libro contén ademáis un estudo biográfico feito por Pico Orjais e Jacinta Palerm, neta de Jacinta. Na parte do repertorio dedicado a Galicia, hai cancións de berce compostas por Vicente Viqueira, de Rosalía e un feixe de cantigas populares constituíndo un patrimono valiosísimo para a historia da música galega.




#conNomedeMuller: Avelina Valladares


#conNomedeMuller

                      Con Avelina Valladares Núñez (A Estrada, 1825-1902) ponse de manifesto unha vez máis a situación tan difícil que viviron as mulleres escritoras na Galicia do s.XIX. Enfrontábanse a grandes obstáculos moitas veces insuperábeis para desenvolver a actividade literaria e ó esquecimento no que caían os seus esforzos e logros.  Avelina é un caso máis entre as autoras esquecidas. Irmá do gramático e novelista Marcial Valladares, autor da que se di a primeira novela  escrita en galego:  Máxina ou a filla espúrea, que cumple neste 2020 150 anos da súa redacción. A nosa autora posuía unha grande formación cultural nun momento en que as mulleres galegas eran prácticamente analfabetas. Tivo a sorte de ter nacido nunha familia con recursos económicos e o máis importante: interesada pola cultura. Ten escrito en galego e en castelán e os seus textos están espallados por revistas como o Almanaque gallego de Bos Aires, El Heraldo Gallego, El Compostelano, entre outros. A importancia de Avelina débese ó feito de ter sido unha das primeiras mulleres, senón a primeira, que publicou artigos de opinión na prensa escrita. Unha mostra é “El ochavo milagroso”, sobre supersticións galegas, publicado en El Eco de Galicia na Habana. Por desgraza, Avelina, como moitas outras escritoras decimonónicas, non tiña interese pola publicación (asumindo en carne propia o contexto histórico no que a muller non xogaba ningún papel de relevo na sociedade e na cultura) e restáballe  calquera importancia á súa faceta literaria, de feito a principal dedicación durante a súa vida foi a beneficencia. Avelina deixounos un feixe de poemas en galego que foron publicados en revistas e xornais da época e finalmente recompilados no libro de Xosé Luna Sanmartín Ond´o sol facheaba ò amañecer, sobre a vida e obra da autora.  Deixounos  tamén o "Diálogo entre un peregrino que se dirige a Compostela y un labriego", na que o labrego fala galego e o romeiro castelán. Hoxe existe unha versión para o teatro preparada por Xosé Lueiro Lemos. 

Entre os poemas de Avelina transcribimos un fragmento do titulado
 Ôs qu´emigran:


“…Adios; ¡ai! anaquiños d' a vida

Pobres nàis qu' angustiadas de morte,
Maldecís a fatídica sòrte
Qu'ôs fillíños de vós aleijou
¡Quèn poidera enjugà-l-os regueiros
Que de bàgoas teredes botado!
¡Quèn poidera correr! ¡Dios amado!
Ôs braciños que tanto bicou!

¡Quèn poidera, naiciñas d' a alma,
Despaciño contarvos á solas
 O que pasa d' o mar entr'as olas,
 O que pasa d'o mar màis alá!...
 ¡Canto triste mortal desengaño!
 ¡Canta doce ilusion po-l-o vento!
 ¡Cantos dias d' amargo tormento!
¡Cantas noites de negra suidà!...”


OS XOGOS FLORAIS

159 ANIVERSARIO DOS XOGOS FLORAIS DA CORUÑA




Estamos no 159 aniversario da celebración dos primeiros  Xogos Florais, que tiveron lugar na Coruña, o 2 de Xullo de 1861 no Teatro Principal ou de San Xurxo (hoxe Teatro Rosalía Castro). Os escritores Benito Vicetto e Antonio de la Iglesia impulsaron os Xogos, seguindo a idea de José Pascual López Cortón, o mecenas que correu cos gastos da celebración. Posteriormente publicouse o Álbum de la Caridad cos traballos premiados e con textos de poetas do s.XIX.  Esta publicación tamén foi costeada por López Cortón. A participación das mulleres nos Xogos foi escasa, e as que tiveron algún papel ficaron esquecidas, salvo algunha excepción coma a de Rosalía de Castro.  O propio López Cortón decrarou que concebira os Xogos Florais “como medio de alentar á mocedade estudosa  no cultivo da poesía e da historia de Galicia, do que agardaba unha rexeneración xeral do país”. Para facer xustiza merece destacarse a figura de Xoana de Vega, (se ben ela non quería que figurase o seu nome), que exerceu de mecenas cultural e patrocinadora dos Xogos, xuntos cos autores antes mencionados. Na portada do  Álbum de la Caridad figura  que a obra está dedicada á presidenta da Asociación de Beneficencia da Coruña, que era a propia Xoana, así como a doazón da edición. Os beneficios obtidos da venta do Álbum foron para dita asociación. Este libro, publicado ó ano seguinte da celebración dos Xogos, denominado "Mosaico poético de nuestros vates gallegos  contemporáneos”, é unhas das antoloxías máis antigas do Rexurdimento. Por desgraza poucas foron as mulleres afortunadas que viron publicadas as súas composicións nesta obra. Había sete premios e cada un deles tiña dous accésits. O primeiro premio consistía nunha “flor natural” que quedou deserto. Francisco Añón, obtivo un accésit ó primeiro premio ca súa composición en galego  titulada A Galicia. O de Añón foi o único traballo premiado escrito en galego. Entre as mulleres que figuran no Mosáico están Concepción Arenal, Emilia Calé, Manuela Cambronero, Elisa Lestache,  Juaquina  López de la Vega, Elvira Luna del Castillo,  Narcisa Perez Reoyo y Soto,  Amadora Tapia e unha Rosalía Castro moi nova, con poesías que logo incluiría en Cantares Gallegos como Romaría da Barca ou máis tarde en Follas Novas como a titulada ¡Terra a nosa!. Os Xogos Florais da Coruña serviron de exemplo e motivación, espallándose por toda Galicia. En Pontevedra celebráronse ó mes seguinte e en anos posteriores tiveron lugar os de Santiago, Ourense, Lugo, Vigo, Tui e Betanzos. A participación de mulleres escritoras seguía a ser escasa e menos aínda as galardonadas. Cabe destacar “A Rosa de Ouro” obtida por Emilia Pardo Bazán nos Xogos de Ourense, en 1876, pola súa "Oda a Feijóo", en castelán. Como anécdota, contar que neste mesmo certame presentáronse ó apartado de ensaio Pardo Bazán e Concepción Arenal, quedando empatadas en número de votos. O desempate sería a favor de Emilia. Nos Xogos Florais de Tuí, celebrados en xuño de 1891 figura entre os autores premiados a ourensá Filomena Dato Muruais, quen gañou o “clavillo” coa composición O gaiteiro de Xixón. Precisamente foi esta muller, Filomena, a mantedora dos Xogos florais lucenses que sucederon na década dos anos 70 do s. XIX, chegando a ser a súa presidenta no ano 1900. Filomena Dato escribiu o poema Defensa d´as mulleres co que conseguiu diferentes galardóns.  Para finalizar un fragmento de Defensa d´as mulleres incluído na súa obra Follatos

”Os que negan â muller

 intelixencia e talento,

a millor contestaceon

cicais que fose o disprecio.

¿D' ónde sacaron qu' as almas
teñen com' os corpos seuso?
Porqu' as probes d' as mulleres
nunca tiveron enseño
como os homes, qu' eran tontas,
os homes tontos dixeron…”

Fontes consultadas:  As Precursoras de A. Marco; Revista dixital Galiciana; Follatos, Filomena Dato; Historia da literatura galega contemporánea de Carvalho Calero; Literatura Galega da muller de Carmen Blanco; RAG, arquivos.