#coNomedeMuller: Adela Velarde

 Adela Velarde Pérez (Chihuahua, 1900- EEUU, 1971)

“...En lo alto de la abrupta serranía,

acampado se encontraba un regimiento

y una novia que valiente los seguía

locamente enamorada del sargento.

 

Popular entre la tropa era Adelita,

la mujer que el sargento idolatraba

porque además de ser valiente era bonita

y hasta el mismo coronel  la respetaba.

 

Y se oía

que decía

aquel que tanto la quería…

 

 Si Adelita quisiera ser mi esposa,

y si Adelita ya fuera mi mujer,

le compraría un vestido de seda

para llevarla a bailar al cuartel.

Si Adelita se fuera con otro

la seguiría por tierra y por mar,

si por mar en un buque de guerra

si por tierra en un tren militar..."

 

          A “Adelita”da canción existiu realmente, chamábase Adela Velarde Pérez e naceu en Ciudad Juárez en Chihuahua en 1920. A protagonista do corrido fíxose moi popular durante a época da Revolución Mexicana, participando como enfermeira. Con apenas 13 anos incorporouse á Cruz Blanca Constitucionalista que fora fundada por outra muller, a activista Leonor Villegas de Magnón . Adelita, como axiña a chamaron, desenvolvía a súa tarefa atendendo ós soldados das tropas de Pancho Villa feridos en combate, que formaban a chamada División Norte. 

O doctor José Alberto Galindo,  cronista principal de Coahulia de Zaragoza (México) explica no seu libro "Un cielo lleno de metrallas: La verdadera historia de Adelita", que esta muller sería a protagonista do famoso corrido. Sucedeu que entre os feridos que atendía esta xoven, estaba o sargento Antonio Gil Del Río Armenta que acompañaba a Villa. Este namorouse de Adela Velarde e dise que el mesmo tería composto o tema. Adelita e Antonio fixeron plans de voda, mais o sarxento morreu nun combate en Torreón (Coahuila). Co tempo a canción convertiuse nunha arenga para chamar ós soldados á loita. Adela ou Adelita debido á súa eficiencia, entrega e xenerosidade convertiuse nun mito inspirando o nacemento da figura das Adelitas, xa que así se chamou a partir de entón ás  soldadeiras que participaban na contenda facilitando alimentos e armas e que non eran só  enfermeiras, senón tamén periodistas, espías, cociñeiras ou amantes.

A escritora e periodista Elena Poniatowska (París, 1932, tamén con nacionalidade mexicana) afirma no seu  libro "Las soldaderas" que sen elas a Revolución mexicana non tería sido posible. Con esta obra Elena quere render homenaxe a estas mulleres anónimas que permaneceron invisibles inxustamente,  xa que apenas foran obxecto de estudo dos historiadores durante o pasado século. 

Cada 20 de novembro Adela Valverde revive xunto as outras soldadeiras, personifícándose nas mociñas que se visten de Adelitas para celebrar o día da Revolución Mexicana.

  Na tradición mexicana existen unhas  bonecas chamadas “Adelitas”, que son unha representación artesanal da súa cultura. Son realizadas polos artesáns con trapos en diferentes tamaños, lucindo os típicos vestidos con listóns de cores e adornadas con alegres cintas e peitedas con fermosas trenzas.

 

 Fontes:

Na fotografía Adela Velarde. É unha imaxe do INAH, Instituto Nacional de Antropoloxía e Historia de México (sede en Ciudad de México)

-Poniatowska, Elena. (1909) Las soldaderas. D.F., México: Era en coedición con Conaculta /INAH

 

 

#conNomedeMuller: a Editorial Lar

 

Primeiro número publicado en Lar

“Xa cumpriron coa dor que lles abaneaba a alma. Xa cumpriron co mundo; coas vellas costumes, sempre novas, alí onde non as borrou o dedo d´un mal entendido progreso, cobrindo co mesmo borro, poesías e rutinas sen fundo”

 

   Así comeza a novela Martes d´Antroido de Francisca Herrera Garrido, publicada no nº 6 da Editorial Lar en maio de 1925. A Revista comezara a súa andaina hai case cen anos na Coruña impulsada polos membros da Irmandade da Fala desta cidade. 

O 29 de novembro de 1924 saía do prelo o primeiro exemplar que contiña a novela curta A miña muller de Wenceslao Fernández Flores. A revista estaba dirixida por Leandro Carré Alvarellos e Anxel Casal e a portada da colección era obra de Camilo Díaz Baliño. Os cinco primeiros números editáronse  nunha imprenta externa, na imprenta Moret, ata que os editores puideron adquirir por fin unha máquina para imprimir. O primeiro texto publicado pola imprenta Lar foi o da primeira académica galega Francisca Herrera. Os editores anunciaban cunha nota o importante acontecimento:

“Este é o berro de ledicia e de amor que nos brota dos beizos ao dar feita nos propios talleres esta noveliña, realizando o noso proyeito.”

As novelas da colección Lar “poñíanse á venda mensualmente, o derradeiro sábado de cada mes”. Entre os anos 1924  e 1928, máis de 40 textos dos nosos autores foron publicados, maioritariamente novelas e algunha obra de teatro como O Mariscal de Ramón Cabanillas e Antón Villar Ponte.

Martes d´Antroido de Francisca Herrera foi a único texto de autoría feminina que apareceu publicado nesta colección.

 

 

Camiño de casa

 Camiño de casa,

vexo como a tarde debuxa no ceo

un pentagrama incompleto

en clave de nube

A rúa Tettamancy

 

                             Nos Maios está a cristalería Studio, a cristalería á que imos sempre. Esta mañá alí nos diriximos. Levamos as portas dun antigo aparador para poñerlle cristais. O cristaleiro é un home con vocación, moi serio e estudiado. Como ben dirían algúns "licenciado en cristalería avanzada".O seu local case parece o obradoiro dun artista plástico. Con vidreiras compostas con toda clase de vidros de cores pintados  artesanalmente. Velaquí as auténticas vidreiras góticas dos Maios. O que máis lle gusta é usar a técnica de “fusing” para expresar a súa creatividade, di el moi solemne. O taller está na rúa Francisco Tettamancy.

 Francisco Tettamancy Gascón, escritor e tertuliano da Cova Céltica, impulsor do monumento dedicado Aos Mártires da Liberdade, fusilados en Carral polo levantamento de 1846 e membro fundador da Academia Gallega en 1906.  Vía de Ilustre lembranza para  A Coruña, para galegas e galegos. A dicir verdade non sei cantos veciños coñecerán ó personaxe.

 En realidade a rúa é unha pequena calzada perpendicular á avenida de Arteixo e pegada ó barrio dos Maios. A estación de tren está moi perto. E unhas cantas e sonadas pulpeiras  tamén. Estamos nun dos ventrículos máis enxebres da cidade, e na actualidade con máis mestizaxe. Se cadra a proximidade á estación favorece isto. Nesta ocasión non entro no talller e fico fóra. Observo o que acontece ó meu redor con compracencia.  Non sei se será todas as mañás así, pero hoxe detéctase unha fervente actividade veciñal. Os transeúntes coñécense. Saúdanse. Páranse a conversar. Como gardan a distancia de seguridade, falan alto. Por iso escoito, querendo ou sen querer, todo o que din. Preparo entón a miña cámara cinematográfica imaxinaria e comezo a gravar a escena. Acción! Véxome dentro dunha película dos anos cincuenta. Branco e negro. Neorrealismo. Posguerra española. A ambientación resulta moi dramática. A acción  desénvolvese a un ritmo moi vivaz. Hai un gran bulicio. Os veciños-actores ben compostos, pasan por diante miña sen mirar para a cámara e sen deterse.  Moi ben! Cruzan lixeiros polas rúas, impacientes, como se tivesen moitas cousas que facer. Subindo e baixando ás presas. Entrando e saíndo dos portais, dos establecimentos. Agardando na cola para entrar na tenda. Din que venden pan de Carral e empanada de Arteixo, comenta un home con pucha negra e cigarro na boca ó que vén detrás. Bah, empanada de Arteixo, contéstalle, mellores son as de Lorbé e sobre todo as de zamburiñas.

-Nenaaa, vas polo pan?, berra unha muller desde unha das xanelas da casa de enriba.

-Vouuu, responde outra desde abaixo

-Pois colle una barra para min tamén, anda. Di a primeira.

-Era boa se cre que lla vou levar á casa, rosma a segunda.

 Entra no cadro un mozo en bicicleta. Un repartidor. Unha muller co carriño da compra cruza sen mirar mentras fala polo móbil. Ai! O mozo está a piques de atropelala. Co susto, a ela cáelle o carriño e unha bolsa con froita sae disparada.  Unhas mazás rodan polo pavimento.  O rapaz case cae da bici para evitar pillala e por sorte evita chocar contra a camioneta do cristaleiro que está alí aparcada, cunha manda de cristais de gran tamaño que tiña que levar para unha obra

–A ver neno, mira ben por onde vas, ho, que case me matas.

-Señora, esperte, cajo en tal, a culpa é súa que hai que mirar antes de cruzar!.

 Un rapaz recolle unha mazá do chan, mira para todas partes e despois marcha con ela. Empezan a aproximarse outras persoas e léase unha boa. Ocupan o centro da rúa pola que pasan coches. Os espontáneos avogados analizan o suceso a grandes voces, para dictaminar de quen foi a culpa, o que máis berra é Cho, un coreano que fala galego e que ten alí un ximnasio para practicar artes mariciais:  -A señora viña nas berzas, bla, bla, bla. Pola súa culpa o rapás case rompe a cráneo.

-Non, non, non, cona, que non foi así, bli, bli, bli”.

Madia leva! Que a señora estivese a punto de ser atropelada e perdera media compra, que o rapaz estivese a punto de romper a chola ou estragar a bici, ou peor aínda, que batese contra a camioneta e rompesen os cristais, caendo os miles de anacos que chegarían a producir gravísimos cortes ós que estivesen perto (inclusive algúns podería saltar polos aires e  chegar ata as ventás do primeiro piso) ou quen sabe que catástrofe tería sucedido alí, era o de menos, berraban outros retranqueiros.  

Desde a ventá do edificio algúns espectadores animan a discusión, porque eles desde arriba víronno todo moi pero que moi ben e non se pode andar así pola vida, hostia!

Un home sae correndo dun establecimento e pregunta se ten que chamar á policía. Non, mellor unha ambulancia.  -Ós bombeiros, chamade ós bombeiros que disque explotou un camión cheo de cristais!

 Como vedes esta é unha rúa verdadeiramente preparada para vivir unha revolución.

Teño que dicir que a película ten final aberto. Nese intre chámanme para marchar.

 

 

 

 

       As vinte horas. Aínda quedaba tempo para tomar algo na taberna do Porto coa tropa de coñecidos que naquelas horas soía recalar polo bar, pensou Siro. Meteuse pola rúa  Lamalonga e alí mesmo deixou o coche. Cousa rara atopar onde aparcar nun sitio tan pequeno. Sorte non ter que dar voltas.

Do  interior da cantina chegaban risotadas estridentes. Entrou no local empuxado polo vento, venteando.

-Vaia, benvido. A áspera voz da taberneira saíulle ao encontro. Co pano limpando a mesa que acababa de quedar libre, entoando unha leda cantiga, desafiando ós que a contemplaban con ollos atrevidos, ollos pringosos, viciosos, co pringue do vicio.

-Olá, Siro, qué vai ser?.

- Cervexa, na barra.

 Ateigada de brazos sostendo vidros escumosos, aquela barra longa e fría sustentaba desde había moitos anos, xeracións de insaciabeis bebedores que naquela hora do día viñan verter a súa oléica filosofía un grao puro virxe extra que trepaba polo fume dos cigarros ata o cumio do local. Ás veces o peso daquela escumosa sabiduría resultaba insoportábel. Pero hoxe era un bo día. Botou un grolo e e os seus ollos foron dar contra o Gran Espéculo detrás da barra, desde alí tiña unha vista panóramica extraordinaria, chegaba ata a outra beira da rúa, ata o outro bar. Outro grolo; o almanaque pendurado a carón do espello avisaba: Tempus fuget. De súpeto estouparon na cabeza aqueles versos de Manoel Antonio

 

"O horizonte arrincaba cada día

para ti

a folla de almanaque dunha vela" (1)

 

Reparou na ilustración da folla de setembro, unha serea de mirada triste, de longos cabelos loiros. Minia, a taberneira, desde o outro extremo da barra, arrastaba a súa grandiosa redondeza e con graciosa maxestade chegou onda el soprando. Aquela deusa da escuma convertida en esposa de Neptuno, podía ser... pero faltaba colaaaa de peixe. Movía o corpo imitando o ondear das ondas, ondeando o seu corpo ao vento cos brazos despregados para despois pregalos imitando os brazos dunha xerra.

-Qué miras, ho? Desprega os ollos. Toma unhas olivas.

 O ruído da louza pousando no mostrador librouno do ensimismamento. Vale, bonita ilustración. Manolo, o vello patrón do Maruxa acababa de abarloar ao seu carón.

-Sereas, eh? Como aquela que andaba pola beiramar nas noites de luar tentando ós  mariñeiros cos seus rechouchíos, a serea de Maianca.  Aquel pálido e fermosísimo ser  de cabelos enguedellados que tocaba o corno para atraelos e facelos naufragar. Mozos sucumbindo ante aquela extraordinaria e funesta muller-cola-de-peixe, muller de agua,  cos seus doces pero feros chíos seductores, seducindo. Fixo que ti non te librabas. 

-Atareime enón a esta barra con cadeas de ferro, trincarei as mans para non ir tras dela e sufrirei co seu fermoso e cruel canto meigo, igual que Ulises.

-“Achégate, Odiseo, detén aquí a túa nave para que podas deleitarse coa nosa voz”, as fermosas cantaban.

Naquel intre unha ola de vento entrou pola porta, tras dela apareceu o home de Minia,  Antón o patrón da Chelito. Semellante a un odiseo co brazo dereito erguido, saudando, na man levaba un balde cheo de peixe.

Fortes e grosas mans mariñeiras que entregaron o pote a Minia mentres cantaruxaba unha cantiga de sereas namoradeiras. Antón era o home de Minia.

-Minia!, chamou Antón, -trae para acá unha botella de viño portugués, veña! ese  Alvariño que trouxemos de Caminha. Hai que afinar ben as gorxas. Trae ese fresco viño verde, a electricidade verde, que nos alumee ben! Oes, Siro, o mellor é que quedes a cear hoxe con nós.

Antón colleu a botella e encheu as copas xa baleiras. Brillante idea naquel momento do día e con Antón sempre era todo unha festiña. Facilidade feliz a deste home para agasallar ós amigos. Xenial. O mariñeiro logo chamou a Minia e propúxolle o plan, ademáis hoxe había xurel abondo.

E baleirouse a botella e abríronse outras. E así foron transcurrindo as desveladas horas, verdes moi verdes, na Taberna do Porto da rúa Lamalonga, verdes e salgadas. Enfeitizados polos chíos das sereas e o cock-tail de risas  mariñeiras non se percataron de que o verde foi empardecendo paseniñamente, ata que chegou a ser gris e finalmente branco.

 

 

(1)A estrela descoñecida. De catro a catro, Manuel Antonio.

Aurelio Aguirre Galarraga

El murmullo de las olas

Dime, tú, ser misterioso

que en mi ser oculto moras

sin que adivinar consiga

si eres realidad o sombra.

Angel, mujer o delirio,

que bajo distintas formas

a mis ojos apareces

con la noche y con la aurora

y a todas partes me sigues

solícita y cariñosa,

y en todas partes me buscas,

y en todas partes me nombras

y estás conmigo sin velo,

y si duermo, en mi reposas,

y si suspiro, suspiras,

y si triste lloro, lloras…

¡Oh, dímelo!… tú lo sabes…

Dime, visión tentadora:

¿Qué le dice a los que sufren

el murmullo de las olas?

 

Aurelio Aguirre Galarraga naceu en Santiago de Compostela o 23 de abril de abril de 1833. Realizou os estudios de dereito e asumiu compromisos de tipo social cos pobres e mesmo con Galicia. Unha das súas composicións máis destacadas é a titulada A los mártires de Carral. Participou no Banquete de Conxo  con Eduardo Pondal e Luís Rodríguez Seonane. Foi amigo de intelectuais rexionalistas  da época, especialmente de  Rosalía de Castro a quen lle dedicou o soneto titulado Improvisación: “A la Poetisa Dn R. C” como anotou o autor. A circulación de influencias entre ambos poetas debeu ser intensa. “El murmullo de las olas” del poeta Aguirre ten un profundo eco na “negra sombra” rosaliana.

Aurelio morreu afogado na Praia de San Amaro de A Coruña o 30 de xullo de 1858 con tan só 25 anos de edade . Ensayos poéticos (1856-1858) é o título que recolle a obra poética de Aurelio Aguirre, editada póstumamente. No ano 2013 publicouse o libro  Recuerdos de Agosto. Obra poética, 1850-1858, e edición crítica de Olivia Rodríguez profesora da Universidade de A Coruña. O título débese ó mes de agosto que pasou o poeta en Vigo, cidade onde se refuxiou despois dos sucesos do Banquete de Conxo.

 

 

Cando nov@s

                                                                          

“I´d like to be under the sea

In an octopus´s garden in the shade

H´d let us in knows where we´ve been

In his octopus´s garden in the shade

(The Beatles, Octopus´s Garden. Abbey Road, 1969)

             Confeso que eu sempre fun máis de Beatles que de Rolling.  Esta  disxuntiva  acendía discusións entre roqueiros e roqueiras coruñesas nos anos 70, por cal grupo era máis pop ou máis duro. Cinquenta anos despois o fascinante é que moitas e moitos seguimos correndo a vida con música hoxe en día, todos os días.  Está tumorizada no noso cerebro.

     1969, Octopus´s Garden, The Beatles, Abbey Road. O xardín do polbo. Ringo Starr compuxo a canción co seu colega George Harrison. Seique polo ano 69 Ringo andaba por Cerdeña nun barco con Peter Sellers. Estaban rodando una película, The Magic Christian, O Cristiano Máxico. A película está ambientada nunha suposta viaxe nun cruceiro chamado The Magic Christian. Digo suposta, porque en realidade o barco era unha estructura colocada nun almacén e os pasaxeiros nunca sairían de Londres. E que pasada o elenco de actores! Roman Polanski, Yul Brynner, Christopher Lee, Raquel Welch, entre outras xoias. Quen me dera! Talvez podería ter estado alí, no cruceiro, talvez.  Se cadra estivemos noutro cruceiro semellante, se cadra. De todos os xeitos acumulamos tantas vivencias que se amorean como nunha milfollas de merengue das que lle gustan a Xulio, da mítica pastelaría Hildita,  e desoriéntome ás veces. 

      Volvendo ó Cristiano Máxico, o capitán do barco, interpretado por Richard Attenborough, contaba que os polbos viaxan polo fondo do mar e recollen pedras e obxectos brillantes para construiren xardíns. Esta lenda parece que inspiraría ós Beatles para compoñer o tema. Prendo a canción no xiradiscos e mergúllome nun océano cósmico. Nado e nado para atrás, nunha viaxe fantástica ó pasado. Regreso á universidade, ós colegas, ás lecturas, ás pelis, a estar sen un can, á música. Viviamos acelerados, rápido, rápido, moi rápido, entre explosións de guitarras eléctricas dos nosos colegas músicos, vómitos e conversas delirantes. Cando escapabamos da casa, a 45 revolucións por minuto, gorentabamos a liberdade e aloucados na rúa cantabamos inventando que viamos saír televisores disparados polas fiestras e cousas polo estilo!

      Nós, cas nosas “chupas” de coiro, nadando destemidas e nerviosas entre as ondas urbanas. Os cintos e muñequeiras de pinchos brillando altivas e as nosas cabeleiras guerreiras como bandeiras bailando en brazos do vento mareiro. Nas nosas cabezas estouraban letras de cancións, surrealistas, desquiciadas e ritmos frenéticos, convertiamos en himnos as cancións dos grupos favoritos, The Who, The Doors, Clash, Death  Kennedys, Ramones… Eramos adict@s ó rock and roll, a agulla do xiradiscos mollada na pura vea. O Xardín do Polbo na sombra era o lugar de culto onde compartir a felicidade, o alcohol, o fume, as cabradas, a incoherencia, a inocencia. Alí, supostamente a salvo do futuro no noso Cruceiro Máxico. Ademais o lugar era tan intrigante! Pero tamén acolledor e chusqueiro, fermoso, cálido e brillante con sabor a xin tonic salgado, nun ambiente totalmente kitsch.

 E O ROCK NUNCA PARA!

Continuará!

 

LATITUDE, LONXITUDE

 

 

      Cal é a predición do tempo para hoxe? Din por aí que cando nós non sabemos de que falar falamos do tempo, de se vai frío ou calor, se está nubrado, se abrirá. Se cadra isto do tempo vale tamén cando queremos escribir e non sabemos de que.                          

Consulto a páxina da Axencia Estatal de meteoroloxía. Madia leva! anuncian mal tempo.  Chuvia e vento. Vento travesío. Na páxina de Aemet  vén expresada a localización exacta do lugar en coordenadas xeográficas. As coordenadas xeográficas de latitude e lonxitude. Non hai dúbida de que se trata da Coruña, A (altitude: 7 m); latitude 43º 22´ 43´´-lonxitude 8º 23´ 43´´. Son as chamadas liñas imaxinarias. Canta aventura poètica hai nelas! A lonxitude sitúanos moi perto do meridiano 0 ou meridiano de Greenwich. O ex-alcalde coruñés Paco Vázquez mandara colocar unha barra de aceiro inoxidábel diante do Palacio Municipal, para marcar a situación da Coruña no planeta! Pero parece ser que o meridiano non pasa exactamente por María Pita. O Pai Sarmiento defendía que a liña  pasa por Fisterra. O Fin da Terra. Sorprendente lugar para pasar. Será isto un sinal?

       Latitude e lonxitude, localización no globo terráqueo e organización do uso horario do mundo. Velaquí as horas. As horas e os horarios, de cada lugar, o horario universal. Crucemos unha determinada liña imaxinaria e cambiaremos de data. Indo cara o leste adiantamos un día e polo Oeste perdémolo. Por iso Willy Fog cando ía cara o leste avanzaba unha hora o seu reló. Mr Fogg gañou así a famosa aposta e completou a volta ó mundo en menos  tempo do acordado. Conseguiu un día de ventaxa! Jules Verne seguiu intelixentemente esta idea para escribir Le tour du monde en 80 jours.  A volta ó mundo, en oitenta días! Oitenta días ou non. Digo, se o fixese eu. O número de días sería o de menos.  Extraordinaria aventura. Penso moito nese tipo de experiencias. Fantasear con viaxes  excepcionais, como a  narrada por Verne. Cando vivimos os duros meses de confinamento o ano pasado, dábame azos soñar con esa clase de historias. As lecturas conducíronme por lugares ós que nunca fora antes, máis que coa imaxinación.

         Outra viaxe, a do explorador irlandés Ernest Shackleton  durante máis de 638 días a bordo do Endurance para atravesar o Polo Sur. Soldo baixo, frío extremo, longos meses de completa escuridadade, un perigo constante e o peor, que non había garantías de regresar con vida. Isto era o que Shackleton oferecía no anuncio publicado no xornal británico The Times para reclutar ós tripulantes que o acompañarían na súa expedición á Antártida. E houbo quórum e partiron. No libro As viaxes de Shakelton isto foi o que lin.  E despois de 21 meses de inferno naquel páramo xeado, regresaron con vida todos. TODOS!!

        Pero por sorte houbo máis Endurance, Resistencia, de Scott Kelly. O libro do astronauta alentou as miñas fantasías viaxeiras, nesta ocasión espaciais.  Un ano no espazo na Estación Espacial Internacional. Tres meses no meu apartamento en San Xián de Serantes, Oleiros, sen saír apenas do habitáculo, máis que para comprar o pan na tenda do lado da casa e botar o lixo. Como todo o mundo no país. Lía unha e outra vez a descrición do compartimento do astronauta na Estación Espacial. Seique a terminal ten moitos cuartos, pero no seu compartimento collía xusto o seu saco de durmir, dúas computadoras persoais e un saco ca súa roupa e algún obxecto persoal. 365 días, sen poder ir a ningures fóra do recinto espacial, pero non estaba só, outros eran rusos e europeos. Algunha muller. Creo que teñen sido ben poucas. Por exemplo, a astronauta italiana Samantha Cristoforetti, a do Nespresso. Cristoforetti foi a primeira italiana en viaxar a bordo da nave rusa Soyuz e quedarse na estación espacial durante 200 días. Samantha levou con ela unhas cápsulas do café Nespresso para tomar alí, e saíu nos medios por este motivo, máis que pola súa fazaña. O astronauta Scott e os demais, Shackleton e Phileas Fogg seguro que se mantiveron no tempo de Greenwich durante os seus periplos para non perderse, para non perder a cabeza.

       Agora soñamos con Marte, nun futuro non moi lonxano. Os científicos apuntan que en 2033 a Terra e o planeta vermello  estarán aliñados favorablemente para realizar a viaxe. Xa me vexo, en avión desde Coruña a Madrid, de Madrid a Florida, de Florida a Melbourne e despois nun bus a Cabo Cañaveral, ou talvez o percorrido sexa desde Coruña a Madrid, de Madrid a Pekin e rematar nun barco que nos leve á illa de Hainan? E unha vez na lanzadeira espacial saltaremos ó espazo exterior, en voo directo a Marte?                                                         Case 9000 horas de viaxe segundo os meridianos, 365 días!?

         Se Scott vai espero que escriba outra crónica. E Verne, se o puidese ver, outra novela. E que vaian mulleres. E que escriban. Moitas. Que narren aventuras ambientadas no universo como a Saga de Chanur de Caroline Janice Cherry, de Misuri, e as súas transgresoras interestelares “as hani”.  Será emocionante.

     Eu… quen sabe! Mentres hei de continuar co meu entrenamento na miña lanzadeira persoal de odiseas espaciais. E Greenwich seguirá mantendo a todo o mundo no horario preciso, sen dúbida!

 

#conNomedeMuller, Xoana de Vega

 

      «Conociendo el bien que ha de proporcionar el establecimiento de una Escuela Teorico practica de Agricultura, en todos sus ramos de que carece Galicia con gran perjuicio suyo, es mi voluntad que la casa y granja de San Pedro de Nos llamada la «Carballeyra», de sembradura de más de cien ferrados, con el agregado de los dos prados de Baltar que lindan con la misma, las dos casas principal y para colono y todas sus dependencias se dediquen á este objeto á cuyo fin le agrego todos los demas bienes que poseo, separadas las mandas que dejo en usufructo, y que concluida la vida de los usufructuarios, han de concurrir con todo lo demas al sostenimiento de la Escuela y á cubrir algun pequeño deficit de la de parvulos si lo tuviere”.

Anotamos este pequeno fragmento do testamento redactado por Xoana de Vega no 149 aniversario da súa morte.  Nel recóllense os seus desexos de que levasen a diante o proxecto dunha escola de agricultura, que se construiría  na finca de A Carballeira en Nós, onde tiñan unha casa familiar na que pasaban as vacacións os Vega; proxecto que finalmente ela non puido ver realizado en vida.

Esta é unha mostra entre as moitas que poderiamos citar como exemplo da xenerosidade desta  grande coruñesa que con razón recibirá en vida o título de Duquesa da Caridade con Grandeza de España, a pesar de que ela rexeitase todos os títulos e grandezas a cambio de que o pobo tivese “pan y trabajo”.

Xoana María de Vega e Martinez naceu na cidade de A Coruña no ano 1805 no seo dunha familia liberal de orixe humilde. O seu pai conseguiu unha grande prosperidade grazas os negocios mercantis que realizou en Cuba. Xoana recibiu unha completa formación en Letras e Humanidades e casou moi nova co militar tamén liberal, Francisco Espoz y Mina, con quen conviviu durante quince anos até o falecimento deste.

Institutriz da nena que se convertiría na raíña Isabel II, anfitriona dos liberais coruñeses na súa casa de A Coruña, benefactora e protectora das persoas necesitadas, enfermas, das mulleres presas. Colaborou con Concepción Arenal da que foi grande amiga, nas súas empresas, como a loita contra a pena de morte. Sabido é o importante das súas visitas ó cárcere coruñés de mulleres, coñecido como Galeras, en compañía de Concepción Arenal, para lles prestar auxilio e asesoramento. E poderiamos seguir anotando aquí mostras da súa grandeza.

En relación coa nosa  lingua e cultura hai que destacar o seu papel de mecenas, promovendo os primeiros Xogos Florais de A Coruña, xunto a outro mecenas, Pascual López Cortón e os escritores Benito Vicetto e Antonio de la Iglesia. Os Xogos Florais supuxeron a inicio do Rexurdimento do noso idioma e cultura. A publicación Album de la Caridad que seguiu ós Xogos e que se convertiríana primeira antoloxía do Rexurdimento literario, levaba na portada unha dedicatoria dirixida á presidenta da Asociación de Beneficencia da Coruña, que era a propia Xoana; dita Asociación ademais ía recibir como doazón dos beneficios da edición do volume que serían empregados en obras de beneficencia.

Xoana María de la Vega Martinez falecía na cidade de A Coruña un 22 de Xuño de 1872. Os seus restos mortais descansan no cemiterio coruñés de San Amaro xunto co corazón do seu home. na lápida figura a seguinte lenda:

 “Aquí yacen los restos mortales de D. Juan Antonio de la Vega, Dª Josefa Martínez y Dª Juana Mª de la Vega y Martínez, viuda del General D. Francisco Espoz y Mina, cuyo corazón se halla aquí”.

 

O retrato de Xoana é do ilustrador catalán José Passos Valero (1862-1928).  José Passos tamén ilustrou a novela El tesoro de Gastón de Emilia Pardo Bazán.

 

-https://juanadevega.org/es/

 

 

#conNomedeMuller: Clara Corral Aller

"Mui ben poidera amostrarche

D´afror´as muchadas follas

Que muchadas y-amarelas

Gardo inda com´unha xoya.

Poidera ben… mais non quero,

Por que d´amor´as hestorias

Cando morreron n´a yalma

Esquéncese n´a mamoria.

¡Ah! Tivo razón á sorte

D´as meigas feitizadoras.

D´aquel amoriño noso

Ti levache a parte boa;

A min quedoum´a cativa…

Que ti me deixaches rota! "

O día de San Antón é o título do poema de Clara Corral. Trátase dun poema divido en tres partes e aquí podemos ler a terceira. Hoxe lembramos a Clara Corral Aller que nacía o 8 de xuño de 1847 en Ourense. Pertencía a unha familia de escritores, as súas irmás tamén o eran. O seu pai, o médico Dimas Corral, foi un dos cantores mindonienses do Nadal. Clara escribiu en castelán e tamén en galego. Na nosa lingua atopamos algúns textos como “A nada de canto el dixo” ou “O día de San Antón”, “Lonxe vai a miña alegría, na liña dos poemas rosalianos de Cantares Gallegos, de ambientación enxebre e popular. Estas composicións foron editadas por vez primeira en La Ilustración Gallega y Asturiana e posteriormente noutras publicacións da época como en O Tío Marcos d´a Portela, xornal ourensán, o primeiro que se escribía en galego.

No ano 1906 foi nomeada correspondente pola recén inaugurada Real Academia Galega, morrendo dous anos máis tarde na nosa cidade. Clara Corral Aller figura na Historia da literatura galega contemporánea de Ricardo Carvalho Calero, como unha das mulleres escritoras do s.XIX que poetizaron en galego (foi a segunda despois de Rosalía) e en palabras do profesor:

“foi unha das mellores poetisas do s.XIX”

No ano 1980 foi publicado en Coruña o volume titulado Clara Corral Aller 1847-1908. Poesías en gallego y castellano, edición do médico Dimas Romero Vázquez.

-Aurora Marco, As Precursoras, pax.:67

-Historia da literatura galega contemporánea de Ricardo Carvalho Calero, páx:459

-La Ilustración gallega y asturiana, tomo II: https://prensahistorica.mcu.es/es/consulta/registro.do...

-Imaxe de Clara Corral: Autor descoñecido-http://www.culturagalega.org/.../imaxes/ret_claracorral.jpg

#conNomedeMuller, Antonina Moscoso

 

      O día abre solleiro e prepárome para botar unha carreiriña. Penso achegarme ata a estatua de Antonia Moscoso, tía Antonina, a que foi a comadroa de Mera. Detrás está a capela de Santa Ana. O lugar chámase San Cosme de Maianca. Cincocentos metros de paseo marítimo sepáranme do santuario. Gústame este percorrido. Alí está o monumento de Francisco Escudero en homenaxe a esta singular muller, que a mediados do século XX foi a matrona de Maianca, Serantes e Dexo. Antes foron outras. Imaxino a estas bravas féminas con saias e  botas altas de coiro, galopando por camiños e corredoiras  portando as súas bulsas de comadroas. Moitas persoas da vila lémbranse aínda de Antonina.

      Como é cedo  hai pouca xente pola rúa. Os coches que circulan, rodan amodo, traqueteando  paseniñamente pola calzada de tella.  Algunhas persoas fan o mesmo ca min. E ciclistas que pasan silandeiros a carón do mar.  No fondo vexo algún bote, na auga calma e azul. A verdade que hoxe vese ben limpiña. Camiño ata Santa Ana acompañada do intenso arrecendo do argazo e ó chegar fago a parada de costume. Aproxímome á varanda para esculcar a paisaxe. Unha escada moi empinada desce a unha pequena cala que a marea alta cobre por completo. Agora, marea baixa. As rochas ben lavadiñas emerxen á superficie. Nelas agóchanse as centolas. Fronte ó rochedo hai unha  illa pequeniña, a illa do Portelo.  Cando o mar está baixo, é doado ir ata alí saltando de pena en pena. Cando a marea sobe,  pásase moi ben por enriba delas na chalana. É moi fermoso ilas vendo aí debaixo a través do cristal da auga. Xusto do outro lado hai outra cala, máis grande e con mellor baño, chámase Praia do Portelo, igual có illote. Ó cabo, vou cara a estatua de Antonina a parteira, que segue no sitio de sempre, no centro do adro diante da capela. Toda rodeada de verdor. Tempos difíciles deberon ser nos que Antonina Moscoso montaba na súa besta para ir atender ás mulleres que estaban de parto. Disque ás que eran pobres non lles cobraba.

Hai un anaco de sombra nun dos laterais da estatua. Percorro os cinco metros que me separan dela e sitúome ó pé da matrona, no lugar sombrizo. Comezo a facer os exercicios de quentamento antes de seguir ca carreira. Hai que quecer ben os músculos para subir a empinada encosta que leva a Canide. Ergo a vista para mirar á comadroa. A figura é un busto de bronce que leva un recén nado deitado nas  mans, rodeado por unha silueta de pedra que traza no aire o corpo dunha embarazada. Nun lateral hai unha inscrición que di o seguinte:

“As túas mans, déronnos a vida”

Fico un intre pensando nesa lenda e digo en voz alta:

 -Bos días, señora Antonina, como lle vai nesa posición tan centrada? Non cansa de estar sempre cos brazos en alto, suxeitando  ese meniño de bronce?

Antonina, claro está,  non se digna a responderme, eu insisto:

 -Certo que vostede  é de metal pero non sentirá frío porque lle dá o sol todo o día. O seu monumento está moi ben situado, sobre todo en verán, nas festas de Maianca,  este é un lugar principal na vila. Nesas datas si que anda ben acompañada...

Por un segundo seméllame que escoito un ruído, un son rouco, un acento duro, unha voz metálica:

- E índa que non sexan festas tamén. Sempre pasa xente  por aquí.

-Ah, bos días, señora Antonina, como está vostede? 

-Bos días, muller, vexo que  vostede non é  nin de pedra nin de metal, pero di  bastantes  babecadas. A ver, non ten nada mellor que facer?

-Non se anoxe, Dona Antonina, que veño visitala de boa fé. Algunhas veciñas faláronme de vostede e sentía curiosidade. 

-Saberá  que eu son  personaxe ilustre desta localidade.

 -Seino  que ben mo contaron e tamén da homenaxe na súa honra o día da inauguración da estatua.  Unha auténtica festa, seique, con centos de veciños e veciñas, o alcalde, os da cofradía de Santa Ana e etcétera, etcétera, coa música das gaitas e a coral de Mera entoando cantigas. Debeulle de ser ben bonitiño. Doulle os meus parabéns!

-Imos ver, miña señora, antes de que remate a paciencia (en realidade as estatuas non temos ningunha), dígame quen é vostede e que veu facer aquí

-Pois... eu sonlle unha veciña de aí de Serantes, onde a casa do Arxentino. Quixera facerlle unhas preguntas porque...  como  axudou a nacer a tantos meniños! supoño que tamén tería fillos, E se me permite, quen é o cativiño que leva no colo? Gustarianme tamén unhas fotos para un pequeno artigo que estou escribindo sobre vostede.

 -Vaites, vaites, pois si que anda a tocar a gaita aquí e non sei quen lle mandou! E nada de fotos! pero, quen lle deu voz neste asunto? Ben vexo que é moi atrevida, abofé. Olla para ela e que trazas leva, con eses pantalóns tan apretados que lle marcan todo, desvergonzada!

-Desculpe, dona Antonina, por favor non se alporice. Eu,  non quería encabuxala.

-Veña, veña, remate xa con eses movementos raros que está a facer, que me vai espantar os paxaros. Ademais na herba que pisa hai moitas margaridas, e peonías, que alivian as dores de parto. Ande con xeito, non as machuque. Non me gustaría quedarme sen flores. Por certo, saiba  que está ocupando o lugar onde se pon o meu cabalo e está a piques de chegar.  Así que acabouse o conto! Lisque, faga o favor.

 Atordada e sen saber que máis dicir, saltei fóra da herba e corrín cara a encosta que subía ata Canide.

 

      Antonina Moscoso Meirama naceu en Xoez, na parroquia de San Xián de Serantes (Oleiros) o 15 de outubro de 1892 e morreu o 19 de marzo  de 1989 con 97 anos de idade. Nunca casou e non tivo fillos, disque que tiña moito carácter e que era moi devota. Asistiu a centos  de mulleres nos partos non só de Serantes e Maianca, senón tamén as de  Lorbé, Dexo, Cabreira eran atendidas por ela. Se era preciso camiñaba grandes distancias e mesmo usaba o cabalo ou inclusive a bici, senón ían na súa procura. Pero ademais de acorrer nos partos, axudaba ós enfermos tentando remediar os seu males, e mesmo auxiliaba a doentes no seu leito de morte.  No ano 2001 tivo lugar a inauguración do monumento no mirador de Santa Ana e a homenaxe a esta grande muller.